W uzupełnieniu materiałów o powojennej historii Cukrowni „Pastuchów” w Pastuchowie prezentujemy kolejny materiał poświęcony temu nieistniejącemu dziś zakładowi. Są to zapisy pochodzące z „Kroniki Miasta i Gminy Jaworzyna Ślaska”, zredagowanej w 1987 r. przez Pana Ryszarda Lena na zlecenie ówczesnych Władz Gminy.
Zapisy z kroniki uzupełniono o zebrane wcześniej materiały historyczne oraz fotografie z 1983 r. autorstwa Pana Piotra Gerbera, z zasobów Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej, przekazane przez Instytut Historii Architektury Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej.
CUKROWNIA
W niedzielę 21.07.1968 z okazji Święta Odrodzenia Cukrownia „Pastuchów” oddała do użytku wsi basen kąpielowy, będący zarazem wielkim zbiornikiem przeciw pożarowym. W tym samym dniu Cukrownia oddała do szerszego użytku przyzakładowy klub NOT. Basen ma cztery tory i 25m długości.
Dla uczczenia 25-lecia LWP, Zarząd Powiatowy ZMS zorganizował Międzyzakładową Spartakiadę Letnią. W finałach turnieju piłkarskiego znalazła się drużyna Cukrowni „Pastuchów”.
21.09.1968 Cukrownia „Pastuchów” zaczęła kampanię / o dzień wcześniej niż w ub.r./. Na cześć V Zjazdu PZPR załoga postanowiła zmniejszyć straty o 0,1% w stosunku do ilości buraków, co przyniesie ok. 900 tys. zł oszczędności. Pełna wydajność osiągnięta w trzecim dniu, a w następnych przerób dobowy był nawet o 10% wyższy od planowanego. Zwerbowano wielu pracowników sezonowych z łódzkiego i rzeszowskiego. W br. rekordowy urodzaj buraków – z szacunków wynika, ze wyniesie 390 q z ha, tj. o 5 q wyższy od ubiegłorocznego. Ponieważ plany zakładały wydajność 324 q/ha, kampania będzie dłuższa i zakończy się w I dekadzie stycznia 1969. „Pastuchów”, choć należy do najstarszych w Polsce, nie jest cukrownią przestarzałą. W ostatnich latach na modernizacje wydano ponad 6 mln zł. W br. oddano do użytku nowy piec wapienny o pojemności 65m3, na wapno do czyszczenia soków, utwardzono plac składowy, który wyposażono w spław /strumienie wod./, zakupiono radziecką ładowarkę mechaniczną TŁ-3 do ładowania buraków w punktach odbioru od rolników. W międzyzakładowym współzawodnictwie Cukrownia „Pastuchów” zajęła w1957 I miejsce w dolnośląskim okręgu cukrowniczym i II miejsce w Polsce, w 1960 III m, na Dolnym Śląsku, a w 1963 – II m w województwie i kraju.
Do grudnia na cukier lub susz przerobiono 800 tys. ton buraków. Dzienne normy są przekraczane o 5-7%. Koniec: 10-12.01.
1969
10.01.1969 cukrownie „Świdnica” i „Pastuchów” zakończyły kampanię. Łącznie przerobiły 3460 kwintali buraków, dostarczając państwu 36 tys. ton cukru. Dużym sukcesem Cukrownia „Pastuchów” jest wykonanie planu produkcji cukru 30.12.1968.
W czynie na 25-lecie PRL załoga Cukrownia „Pastuchów” w czasie wolnym zbudowała skromny ośrodek wypoczynkowy: basen, brodzik, parkiet taneczny i podium dla orkiestry, letnią kawiarenkę pod parasolami, kort tenisowy, boisko do siatkówki, trawniki, klomby i kwietniki. Wartość czynu 100 tys. zł. Ośrodek oddano do użytku w lipcu, a opiekę przejęła OSP. W III dekadzie lipca br. w cukrowni ruszyła suszarnia. Jej zadaniem jest przesuszanie w okresie letnim 3800 ton rzepaku z pow. świdnickiego, średzkiego i częściowo z wałbrzyskiego i wrocławskiego.
Załoga cukrowni ma już za sobą 75% remontu. 31 sierpnia komisja powołana przez „Cukrownie Dolnośląskie” dokona odbioru całej aparatury cukrowniczej. Cukrownia buduje stołówkę na 75 osób i dom mieszkalny dla 4 rodzin. Stołówka będzie oddana przed rozpoczęciem kampanii, a dom w 1970 roku. Trwa remont pomieszczeń mieszkalnych, przeznaczonych na ambulatorium zakładowe, które będzie posiadać gabinet lekarski i dentystyczny oraz zabiegowy.
W czasie żniw cukrownia nie otrzymała przez pewien czas wagonów, co uniemożliwiło sprawny odbiór rzepaku.
W ostatnich dniach września zaczęto produkcję cukru. W br. plantatorzy dostarczają po 280 q buraków z 1 ha, tj. o 100 q mniej niż w 1968. Wydajność cukru jest wprawdzie wyższa o 1,5% ale plan produkcji nie zostanie wykonany. Kampania będzie krótka i skończy się ok. 20 grudnia. Cukrownia ma tez inne kłopoty – brak kompletu robotników sezonowych. Istnieją trudności z dostawa wody – poziom Strzegomki jest niski. Na placach cukrowni znajduje się ok. 300 tys. q buraków.
1970
24.07.1970 Cukrownia „Pastuchów” zaczęła suszyć rzepak z powiatów: świdnickiego, wałbrzyskiego, średzkiego i legnickiego. Do 20 sierpnia br. załoga wysuszy 4700 ton rzepaku.
We wrześniu cukrownia suszyła ziarno. Niestety zła organizacja pracy spowodowała, że niektórzy traktorzyści czekali na odbiór ziarna nawet po 34 i 48 godzin!
W czasie obecnej kampanii cukrowniczej szwankował wyładunek buraków. W „Pastuchowie” jedyny mostek przechylny nie był zawsze czynny. Część ciągników czekała w kolejce do jedynej „elfy”. Cukrownia wynajęła ciągniki odbierające buraki wprost z pól plantatorów. Dyrekcja pokryła koszty przewozu i postojowego. Na jednym z placów stał importowany z ZSRR wyładowywacz „kompleks 65”, którego nie używano. W Imbramowicach punkt przyjęć Pastuchowa nie miał miejsca i stosowano tu wyłącznie wyładunek ręczny.
1971
19.07.1971 na uroczystej sesji PRN i MRN w Świdnicy z okazji Święta Odrodzenia Złoty Krzyż Zasługi otrzymał Franciszek Teodorczuk – były pracownik, emeryt Cukrownia „Pastuchów”. Na terenach przyległych do cukrowni powstanie osiedle domków jednorodzinnych. W br. oddane zostaną 2 domki. W 1972 – 7 /budynki drewniane typu „Namysłów”- 3 izby, kuchnia, łazienka, CO, ins. Gaz propan-butan – koszt: 150 tys. zł/. Cukrownia kupuje domek, montuje i wyposaża w instalację. Lokatorzy we własnym zakresie wykonują wykopy i stan zerowy, pomieszczenia gospodarcze i zagospodarowanie placu.
Kosztem 4,5 mln zł przeprowadzono remont w „Pastuchowie” przed kampanią. ŚFUP instaluje tu prototyp filtra ciśnieniowego do soków, który zastąpi przestarzałe błotniarki.
25.09.1971 ruszyła kampania cukrownicza w Pastuchowie. Od 20 września zaczęto przyjmować buraki. Wydajność – 280 q/ha, niższa niż w latach poprzednich. Ok. 35% buraków odebrano od rolników środkami transportu Cukrowni. Koniec kampanii 15.12.
3.11.1971 załoga przerobiła 40 tys. ton buraków, dając 5.300 ton cukru. Plony w br. były niższe, lecz buraki mają więcej cukru – od 13-15%. Polaryzacja o 1% wyższa niż 1970. Punkty odbioru przyjęły 90% zakontraktowanych buraków.
Cukrownia „Pastuchów” nie uporządkowała przyległych terenów.
1972
Cukrownia „Pastuchów” przyjmuje buraki również w punktach terenowych w Imbramowicach, Mietkowie i Mieczkowie, gdzie stosuje się wyładunek ręczny. W Pastuchowie buduje się dwa składowiska z urządzeniami mechanicznymi z ZSRR. Koszt – 15 mln.
Do 25.10.1972 Cukrownia „Pastuchów” przyjęła ok. 600 tys. kwintali buraków. Półmetek skupu osiągnięto 19 października. Na początku listopada br. cukrownia przyjęła 80% buraków i wyprodukowała 60% cukru. Dobowa norma przerobu przekraczana jest o 20%. Tegoroczne plony są mniejsze od przewidywanych – średnio po 380 q/ha/ w PGR – 380q/ha/, ale plan produkcji cukru zostanie wykonany w 100%. Przyjmowanie buraków potrwa do 20 listopada, a kampania zakończy się w drugiej dekadzie grudnia.
Cukrownia „Pastuchów” organizuje różne zajęcia dla pracowników stałych i sezonowych. W przyzakładowej świetlicy wyświetlane są filmy. Organizowane są wycieczki m.in. do Operetki we Wrocławiu. Z myślą o pracownikach z kieleckiego i rzeszowskiego zorganizowano kurs motorowy na prawo jazdy / LOK/.
Cukrownia kończy budowę 5 zakładowych domków jednorodzinnych. Co roku Cukrownia będzie zaczynała budowę dwóch kolejnych domków.
1973
15.01.1973 ŚFUP przy współpracy Politechniki Łódzkiej, opracowała i wykonała prototyp nowoczesnej stacji filtracyjnej soku gęstego, którą zamontowano próbnie w Cukrownia „Pastuchów”. Uzyskano bardzo dobre wyniki i poważne oszczędności.
24.02.1973 Cukrownia przystąpiła do budowy nowoczesnego składowiska buraków, które zostanie wyposażone w napowietrzone urządzenia transportowe oraz kołowe i wodne. Koszt inwestycji – 6,8 mln zł.
Do wybudowanego przez PSK w Pastuchowie wodociągu dołączyła się RSP, miejscowa szkoła, oraz część budynków mieszkalnych należących do Cukrowni „Pastuchów”.
1974
Na naradzie służby rolnej powiatu świdnickiego z udziałem sekretarza KP PZPR Romana Norberta, wiceprezesa WK ZSL we Wrocławiu Genowefy Kudziak oraz inspektora Wydziału Rolnego KW PZPR Jerzego Kosika, Marian Kędzierski z Cukrownia „Pastuchów”, poinformował o trudnościach obecnej kampanii kontraktacyjnej. W ostatnich latach były niekorzystne warunki klimatyczne. Plantatorzy boja się nieurodzaju, część nieufnie odnosi się do nowoczesnych siewników punktowych. Cukrownia ma ich 10 i musiała przekonywać gospodarzy do ich stosowania.
Nakładem ok. 12 mln zł Cukrownia rozbudowuje i modernizuje kotłownię, wymienia filtry / tzw. błotniarki/ ręczne zamykanie na elektryczne zamykanie, zwiększając jednocześnie powierzchnię cedzącą z 300 do 500 m2. W budowie jest estakada z przenośnikiem taśmowym i 4 silosy po 50 ton pojemności. W br. cukrownia zamierza przerobić 100 tys. ton buraków. Remonty nie przeszkadzają świadczyć usługi dla rolnictwa. Do końca czerwca wysuszono ok. 700 ton żyta, lucerny i traw. W tym roku wysuszy się jeszcze przypuszczalnie 300 ton. Wkrótce zakończy się przygotowania do suszenia rzepaku i zbóż.
27.08.1974, po sprawnych przygotowaniach cukrownia zameldowała gotowość do kampanii cukrownicze, która zacznie się 21 września i potrwa do 20 grudnia. Przerobi się ok. 90 tys. ton buraków. Trwa rekrutacja pracowników sezonowych w rzeszowskim, lubelskim i krakowskim. Są trudności z naborem.
17.09.1974 w cukrowni rozpalono piece wapienne, a w sobotę 21.09.1974 ruszyła produkcja. W tym dniu zapas buraków wynosił 4,5 tys. ton i wystarczał na 4 dni. Plantatorzy starają się o dotrzymanie terminów dostaw.
Moc przerobowa cukrowni wynosi obecnie ponad 1000 ton, przyszłej 5-latce, dzięki modernizacji osiągnie 1300 ton. Nastąpi pełna automatyzacja ciągu technologicznego. W tym roku bardzo trudny początek kampanii- przy 50 zatrudnionych na 300 /!/ zaplanowanych , co było karkołomnym pociągnięciem organizacyjnym. Z zadania zakład wywiązał się znakomicie. Do 1 października rynek miał otrzymać 500 ton cukru – wyprodukowano aż 840 ton! Było to wynikiem doskonałej organizacji, wydajności pracy i braku strat. W br. burak ma niższą zawartość cukru, 14,5%, ale większą masę. „Pastuchów” kooperuje ze „Świdnicą”, która produkuje cukier surowy – żółty. W Pastuchowie przerabia się go na biały. Przeprowadzone zostaną tu próby przerobu na cukier soku zagęszczonego, pobieranego wprost ze „Świdnicy”. Pozwoli to obniżyć koszty wytwarzania o setki tys. zł. Obecnie cukrownie powoli zatracają charakter zakładów produkcji sezonowej. Wykonują usługi dla rolnictwa w tzw. sezonie martwym. 3 maja br. Cukrownia „Pastuchów” uruchomiła suszarnię zielonek na susz, rzepaku i pszenicy. Ogółem przesuszono 5400 ton ziarna. W 1975 rozbuduje się suszarnie i usługi zostaną zwiększone o 100%.
W końcu października br. zapas buraków w „Pastuchowie” wynosił 1.500 ton i wystarczał na 1,5 doby. Sytuacja lepsza niż w Pszennie, ale cukrownia pracowała na zmniejszonych do 70% „obrotach”. Dyrektor ds. surowcowych – Andrzej Niwiński miał pretensje do plantatorów. Na polach było zbyt miękko od opadów deszczu.
W listopadzie br. Cukrownia zobowiązała się wykonać z tej samej ilości surowca 506 ton cukru. Będzie to możliwe dzięki zmniejszeniu strat o 5%, oraz ubytków w magazynowaniu o 0,5% w stosunku do planowanych wskaźników.
1978
W poprzedniej kampanii Cukrownia „Pastuchów” wyprodukowała 4 tys. ton cukru, w obecnej , przy zmniejszonej o 15% zatrudnieniu, wyprodukuje się 13 tys. ton.
1979
26.05.1979 Cukrownia „Pastuchów” zajęła I miejsce w kraju, w rywalizacji 78 zakładów cukierniczych.
Cukrownia „Pastuchów” jako pierwsza w woj. wałbrzyskim ruszyła z tegoroczna kampanią. 23.09.1979; „Świdnica” – 26.09.1979, „Ziębice” – 5.10.1979, a „Ząbkowice”, ze względu na mała ilość surowca, nie będą w br. uruchomione. Długa zima opóźniła prace polowe, buraki są małe, a rolnicy twierdzą, że zbiory będą niższe. Na szczęście słoneczne ostatnio dni poprawiły znacznie zawartość cukry w burakach.
1980
Cukrownia „Pastuchów” zwyciężyła w III Międzyzakładowej Spartakiadzie Sportowo-rekreacyjnej o puchar przewodniczącego Rady Dyrektorów, wyprzedzając GS „SCh” i ZPS „Karolina”. Tegoroczna kampania rozpoczęła się 4.10. o godz. 22. Do ciągu produkcyjnego włączono nowa stację oczyszczania surowca i wirówkę za ŚFUP, która wymaga mniej ludzi obsługi. Dodatkowa turbina o mocy 1,28 KW uniezależnia zakład od sieci /przedtem częsta przerwa w dostawie energii/. Para produkcyjna kierowana jest na dwie turbiny dając przy okazji prąd o mocy 1,5 KW, co pozwala na samowystarczalność cukrowni. Ze skupu trafiło do cukrowni mniej buraków niż w ub.r. tj. 80 tys. ton z 3 tys. ha /pola gmin Jaworzyny Śl., Żarów i pewna ilość z innych województw/; plon – 230q/ha, zawartość cukru – 14% /o 1% niższa niż ub.r./. Możliwości cukrowni wynoszą: ok. 1000 przerobu buraków na dobę i produkcja 130-140 ton cukru. 400 osób załogi, która kierują: dyrektor mgr inż. Andrzej Niewieński, zast. ds. technologicznych mgr inż. Kazimierz Prochacki i zast. ds. administracyjnych mgr inż. Zdzisław Duda, pragnie przekroczyć normy dobowe o 20%. Dla zachowania ciągłości pracują 3 zmiany, w pogotowiu jest brygada obchodowa, gotowa w każdej chwili do usunięcia awarii lub obsługi urządzeń, całą dobę dyżuruje laboratorium, pobierające co godzinę próbki surowca w celu utrzymania stałych parametrów, który aktualnie otrzymuje bardzo wysokie oceny. Cukier trafia do silosów, następnie pakowany jest w numerowane worki i przesyłany do magazynów. Problemy cukrowni to niska kaloryczność węgla – kotły gasną mimo ciągłej kontroli, oraz nieodbieranie na bieżąco wysłodków przez rolników i duże zachwaszczenie buraków, tych zwłaszcza zbieranych mechanicznie – przerwy w pracy stacji krojenia. Pastuchów jest wyłącznym dostawca cukru WGS Wałbrzych i Świebodzickiej Śnieżki. Kampania potrwa do 15 grudnia i da produkcję 8300 ton cukru.
W drugiej połowie listopada w Cukrowni „Pastuchów” akcja „Solidarności”. Załoga pracuje z czerwonymi opaskami i kokardami. Produkcja trwa bez zakłóceń – do połowy listopada wyprodukowano 5 tys. ton cukru i skupiono buraki z 73 proc. areału. Cukrownicy – NSZZ „Solidarność” z całej Polski prowadzą rozmowy z komisją rządową w Pruszczu Gdańskim. W „Pastuchowie” uważają, że obok kampanii, należy widzieć również sprawy załogi: wysokość płac, warunki socjalno-bytowe, BHP i problemy parku maszynowego. Dyr. A. Niewieński i przedstawiciele Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” – Tadeusz Wojciechowski i Czesław Króźlak są zgodni w kwestii ważności postulatów. Społeczna komisja materiałowa i kadrowa zajmują się: walką z marnotrawstwem, kontrolą wagowych i przyjmowaniem pracowników sezonowych. 180 osób stałej załogi otrzymało w br. budynek z 14 mieszkaniami. Cukrownia posiada 4 domki kampingowe w Międzyzdrojach, ale to stanowczo za mało.
Akcja solidarnościowa zaczyna przynosić straty – wiele dni na zwolnionych obrotach – zamiast 1200 ton przerobu, jest tylko 600-700 ton, choć pracownicy przystępując do akcji strajkowej nie przerwali pracy, gdyż uważali, że nie wolno pogłębiać kryzysu na rynku żywnościowym.
Od początku grudnia Cukrowni „Pastuchów” pracuje na pełnych obrotach, przerabiając 1100 ton buraków na dobę. W przypadku przerzutów buraków z innych rejonów Dolnego Śląska, kampanię trzeba będzie przedłużyć.
1981
14.09.1981 zaczęła się w „Pastuchowie” tegoroczna kampania, a więc o 3 tygodnie wcześniej od poprzedniej. Obliczona jest na 120 dni. Plan przewiduje o 3,5 tys. ton cukru więcej niż w ub.r. – 13 tys. ton. Buraki dostarczy 6 gmin: Jaworzyna Śl., Żarów, Strzegom, Mietków, Kostomłoty i Udanin. Istnieje ewentualność przerzutu z woj. kieleckiego.
1982
7.02.1982 dyrekcja Kombinatu PGR w Świdnicy przeprowadziła rozmowy z dyrekcjami cukrowni „Świdnica” i „Pastuchów” na temat zagwarantowania plantatorom buraków cukrowych odpowiednich – wysokoplonowych nasion, nawozów mineralnych a także środków chemicznych, niezbędnych do walki z chwastami.
1983
Po zamknięciu Gorzelni Przemysłowej w Jaworzynie Śl. Cukrowni „Pastuchów” ma kłopoty z melasą. Cukrownia „Goświnowice” w opolskim leży daleko i na tej długiej trasie cysterny nie kursują regularnie. „Pastuchów” nie dysponuje magazynem do przechowywania melasy – jest on w budowie, lecz świdnicki ŚFUP przesuwa termin dostaw urządzeń.
Zredagowane przez Instytut Historii Architektury Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej.
1986
Rozpoczęto budowę 18-rodzinnego budynku dla pracowników Cukrowni „Pastuchów” przy ul. Cukrowniczej.
Cukrownia wzbogaciła się w br. o 3 nowe krajalnice, pozwalające przerabiać do 1200 ton buraków na dobę, tj. 3 razy więcej niż przed 40 laty.
1.10.1986 rozpoczęła się tegoroczna kampania. Od własnych plantatorów uzyskano tylko 76,5 tys. ton buraków. Kilkanaście tysięcy ton sprowadzono z „Cukrowni Wielkopolskich”, „Pastuchów” przerabia też gęsty sok z cukrowni w Łagiewnikach. Zakończenie kampanii przed świętami. Produkcja wyniesie 11,5 tys. ton cukru, z czego 2,5 tys. ton na eksport. Cukrowni „Pastuchów” należy do trójki eksportujących cukrowni należących do „Cukrowni Dolnośląskich” obok Jawora w legnickim i Małoszyna we wrocławskim. Obecną kampanię utrudniło pozyskanie robotników sezonowych. Planuje się uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej poprzez wprowadzenie zamkniętego obiegu wody ze Strzegomki. Ma to nastąpić jesienią 1988, przed 150-leciem istnienia fabryki.
Materiały o historii Cukrowni „Pastuchów” w latach powojennych:
